Zimna wojna nie była zjawiskiem na arenie międzynarodowej wyjątkowym. W dziejach Europy, a nawet świata istniały całe długie okresy określane mianem „zbrojny pokój”. Oznaczało to stan napięcia pomiędzy wrogimi sobie państwami bądź koalicjami, ale unikanie bezpośredniego wybuchu konfliktu zbrojnego. Ograniczano się do maksymalnego szkodzenia przeciwnikowi w każdym zakresie; dyplomatycznym, ekonomicznym, politycznym. Podejmowano działania dywersyjne, wywiadowcze, podburzano ludność kraju przeciwnika, np. przez dezinformację. Ale do bezpośredniego starcia nie dochodziło, chociaż planowano je mniej lub bardziej skrycie. Uznawano, że do wojny i tak dojść musi, ale w okolicznościach najbardziej niedogodnych dla przeciwnika, a najbardziej korzystnych dla państwa szykującego agresje.
Taki „zbrojny pokój” był charakterystyczny już w starożytnej Grecji. Wystarczy sięgnąć do opisu wojny trojańskiej w „Iliadzie” Homera albo Wojny Peloponeskiej Tukidydesa. Także epoka starożytnego Rzymu pełna jest przykładów „zbrojnego pokoju”, jak choćby wojny punickie.
Związki z przeszłością:
W średniowiecznej Europie wojna stuletnia pomiędzy Anglią i Francją też nie trwała permanentnie. Okres poprzedzający na długo wybuch I wojny światowej to też oczywiście „zbrojny pokój”. Przyszli przeciwnicy szykowali się do wojny, szkodzili sobie wzajemnie, zbroili milionowe armie, ale też utrzymywali ze sobą stosunki dyplomatyczne, składali sobie wizyty oficjalne. Ale wojna wisiała w powietrzu i ostatecznie wybuchła w 1914 roku.
W przeciwieństwie do wojny, która zawsze zaczyna się wybuchem, a kończy rozejmem bądź pokojem, „zbrojny pokój” zazwyczaj nie ma jednoznacznych dat. Dotyczy to również zimnej wojny. Ale zasadnicza różnica między zimną wojną XX wieku, a wcześniejszymi „zbrojnymi pokojami” polega na czymś innym.
Nigdy wcześniej w dziejach ludzkości nie istniało państwo tak zbrodnicze, a jednocześnie tak potężne jak Związek Sowiecki. Nigdy wcześniej nie było tak ogromnej, tak nieludzkiej machiny wojennej jak Armia Sowiecka. Nigdy wcześniej nie było Państwa dysponującego środkami umożliwiającymi nie tylko podbój całego świata, ale zarazem pozwalającymi ten świat zniszczyć. Sowieckie Imperium Zła od samego początku swego istnienia w 1917 roku nie ukrywało nawet, że dąży do podboju świata i upowszechnienia komunistycznej ideologii.
Związek Sowiecki istniał od 1917 do 1991 roku. W swym pierwszym okresie dążył do „rewolucji światowej” – w praktyce do destabilizacji i działań dywersyjnych w najważniejszych krajach Zachodu. Także w Polsce. W 1920 roku milionowa armia ruszyła na Zachód „… przez trupa Polski do serca Europy”. To było nie tylko bolszewickie hasło wypisane na sztandarach ale również oficjalna polityka państwa sowieckiego i partii komunistycznej, jak również realne zagrożenie dla Europy a przynajmniej jej znacznej części.
To co nie udało się w 1920 roku, udało się w 1939, a następnie w 1940. W sojuszu z innym zbrodniczym totalitaryzmem. III Rzesza Hitlera, Związek Sowiecki zagarną obszerne połacie Europy, w tym ponad połowę Polski. W maju 1945 roku, po zakończeniu II wojny światowej, Armia Sowiecka stanęła już nie tylko nad Wisłą i Niemnem, ale nad Łabą i Dunajem. Dalszym celem było wybrzeże Atlantyku i podbój całej Europy Zachodniej, a jeśli nie podbój, to jej pełne uzależnienia. Wtedy już trwała zimna wojna.
Zimna wojna zanim została proklamowana, rozpoczęła się de facto wcześniej; na konferencji w Jałcie w lutym 1945 roku. Zakończyła się dopiero w 1991 roku w dniu rozpadu Związku Sowieckiego. Te 45 lat to okres najbardziej niebezpieczny, najgroźniejszy w dziejach świata, w całej historii ludzkości.
Mało kto zdaje sobie sprawę że zimna wojna miała swe źródło w Jałcie i rozpoczęła się od Polski. Trwający od 1945 roku konflikt między Wschodem a Zachodem, między USA a ZSRR rozpoczął się w 1945r. od sporu o panowanie nad Polską, a w praktyce nad całą Europą Środkowowschodnią. Zwycięstwo sił demokratycznych nad totalitaryzmem komunistycznym PRL, a następnie tzw. Jesień Narodów 1989 roku, kończyły- umownie biorąc- okres zimnej wojny będącej w swej istocie wielkim konfliktem światowym zarówno politycznym, jak i militarnym. W latach 1944-1990 Polska nie była stykiem i „przedmurzem” w sensie politycznym, znajdowała się bowiem wewnątrz bloku komunistycznego w Europie. Przedmurzem były w dosłownym i przenośnym sensie podzielone na pół Niemcy z murem berlińskim, jak najbardziej realnym a nie tylko symbolicznym. Żelazna kurtyna była na zewnątrz PRL, a w konsekwencji najbardziej wysunięte dywizje Zachodu (NATO) i Wschodu (Układ Warszawski czyli ZSRR) stały naprzeciw siebie na terenie Niemiec, Czechosłowacji, nawet Węgier, a dopiero z tyłu za nimi, na terytorium Polski tzw. Północna Grupa Wojsk Sowieckich.
Polacy rozsadzili system komunistyczny w Europie Wschodniej od środka. Fakt, że znajdowaliśmy się dokładnie wewnątrz imperium zła, a nie na styku z Zachodem, uchronił nas niewątpliwie parę razy od ataku Armii Sowieckiej taką jak spadła na NRD, Węgry i Czechosłowację.
Skala skutków zimnej wojny Stanowcza polityka Stanów Zjednoczonych w stosunku do Związku Radzieckiego miała swój początek w przemówieniu Trumana, które wygłosił 12 marca 1947 roku w Kongresie. Prezydent zapowiedział pomoc finansową i militarną dla Grecji ( wojna domowa) oraz dla Turcji. Także oznajmił, że USA będzie wspierać „wszystkie wolne narody zmagające się z próbami zdominowania przez uzbrojone mniejszości lub siły zewnętrzne.” Nie ulegało wątpliwości, że ma na myśli komunistów i działania Moskwy. Logiczną konsekwencją doktryny Trumana był plan Marshalla. Wynikał on z przekonania, że nie wystarczy odstraszać komunistów siła militarną USA, ale należy też zapewnić warunki do szybkiego rozwoju państw europejskich co ograniczy moskiewskie wpływy. 5 czerwca 1947 roku na Uniwersytecie Harvarda George Marshall – sekretarz stanu USA, wygłosił przemówienie prezentującekoncepcje pomocy amerykańskiej dla Europy. Plan Marshalla zakładał, że poprzez kredyty udzielone państwom europejskim ich gospodarka stanie się dynamiczna. Ofertę złożono wszystkim państwom, także ZSSR. Jednak było to zagranie czysto taktyczne, gdyż wiadomo było, że Moskwa odrzuci tę propozycję. Pod naciskiem ZSSR z pomocy zrezygnowała także Polska i Czechosłowacja, które na początku były chętne do skorzystania ze wsparcia USA. Jedną z konsekwencji podziału świata na dwa bloki polityczne było powstanie dwóch państw niemieckich. Ponieważ interesy mocarstw zachodnich były sprzeczne z planami radzieckimi, nie możliwe było utworzenie jednego państwa niemieckiego. Jednak Waszyngton chciał wywrzeć presję na Moskwę i w porozumieniu z Wielką Brytania, 1 stycznia 1947 roku połączono brytyjską i amerykańską strefę okupacyjną tworząc Bizone. Rok później po przyłączeniu się sektora francuskiego powstała tzw. Trizonia (Trizone). W odpowiedzi Moskwa oskarżyła zachód o utrwalenie podziału Niemiec. Bezpośrednim wynikiem radzieckiej blokady Berlina było podpisanie 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie przez 12 państw Sojuszu Północnoatlantyckiego. Najważniejszym postanowieniem Traktatu Waszyngtońskiego był artykuł 5 – stwierdzający, że „napaść zbrojną na jedno lub więcej państw – sygnatariuszy będzie uznana ze napaść zbrojną na wszystkie pozostałe.” Odpowiedzią na powstanie NATO był Układ Warszawski, podpisany 14 maja 1955 roku przez Albanię, Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR w Warszawie. „Warszawski” był tylko z nazwy. Faktycznie był to Układ Moskiewski. Uzasadniał podporządkowanie armii członkowskich ZSRR oraz sankcjonował obecności wojsk sowieckich na terytorium NRD, Polski, Rumunii i Węgier. Stałym miejscem konfliktów była także Azja. Coraz bardziej utrwalał się podział Korei na 38 równoleżniku, a rządzący komuniści na północy, nie dopuszczali myśli aby południe było niezależne. Jednocześnie ZSSR wspierał komunistyczną partyzantkę w Chinach, podczas gdy zachód popierał siły Kuomintangu. W tym czasie także USA straciło monopol na broń atomową. Jednocześnie proklamowano powstanie Chińskiej Republiki Ludowej. Te wydarzenia wzmocniły pozycję Związku Radzieckiego. 25 czerwca 1950 roku regularne jednostki północnokoreańskie przekroczyły 38 równoleżnik i rozpoczęły agresję na Koreę Południową. Rada Bezpieczeństwa ONZ, uznała reżim Kim Ir Sena za agresora i wezwała państwa członkowskie do interwencji. Jako pierwsi odpowiedzieli Amerykanie (później dołączyło kolejnych 19 państw). W połowie lat 50-tych stosunki wschód – zachód ociepliły się. Dobiegła końca najbardziej gwałtowna faza zimnej wojny i okazało się, że praktycznie nie ma takich problemów, które nie mogły by być rozwiązane przy stole obrad. To oznaczało pozostawienie państw „satelickich”, w których wciąż były grupy opierające się sowieckim rządom w orbicie Sowietów. 15 maja 1955 roku przedstawiciele Francji, Anglii, USA i ZSSR podpisali we Wiedniu traktat z Austrią. Nie podpisano traktatu pokojowego, gdyż państwo to w 1938 roku zostało siłą wcielone do Rzeszy. Cztery mocarstwa potwierdziły neutralność Austrii. Również w 1955 roku ZSSR nawiązał stosunki dyplomatyczne z RFN. Proces odprężenia jednak nie postępował. W dalszych czasach zimna wojna przebiegała w kolejnych etapach:
1955 – 1962 – Jest to okres dużych wahań w stosunkach dwóch obozów. Głównym problemem była sytuacja berlińska. Władzie NRD zamknęły granice z FRN (12/13 lipiec 1961) i następnie wzniosły mur obdzielający Berlin zachodni od NRD.
1962 – 1979 – Mimo kryzysu kubańskiego i blokady wyspy przez amerykanów (22 październik 1962) jest to okres odprężenia w stosunkach radziecko – amerykańskich, głównie dlatego, iż miały miejsce ustalenia na temat ograniczenia zbrojeń strategicznych. W sierpniu 1963 roku w Moskwie został podpisany układ o zakresie prób jądrowych w atmosferze i pod wodą (GB, USA, ZSSR). Napięcia wzrosły gdy w lutym ’64r. Komunistyczny Front Wyzwolenia Wietnamu Południowego ogłosił program obalenia dyktatury pro zachodniej.
1979 – 1985 – Zaostrzenie zimnej wojny; nasilenie propagandy, ograniczało stosunki w wielu dziedzinach. Przyczyną była polityka ZSSR, zagrażająca interesom bezpieczeństwa USA.
1985 – 1991 – Faza schyłku i zakończenie zimnej wojny. Przyczyniło się do tego dojście do władzy w ZSSR Michała Gorbaczowa. Jego polityka była otwarta wobec zachodu, wykazywała wolę porozumienia i kompromisu. Stosunki wschód – zachód uległy znacznej poprawie. Zakończenie konfliktu miało miejsce po dużych zmianach w Europie, tj. po obaleniu komunizmu w Polsce (1989), zjednoczeniu Niemiec (1990), rozwiązaniu Układu Warszawskiego (1991) i rozwiązaniu Związku Radzieckiego (1991).
Większość z nas nie zdaje sobie sprawy jaką zimna wojna miała szeroką skale wydarzeń, zarówno tych pokojowych jak i klęsk, katastrof, ale zarówno sojuszy i przyjaźni przez tak rozległy czas na kartach historii:
• wojna domowa w Grecji i Turcji
• doktryna Trumana
• blokada Berlina
• pakt Ribbentrow-Mołotow
• utworzenie NATO
• Układ Warszawski (państwa NATO, Finlandia, Szwecja, Austria, Szwajcaria)
• chińska wojna domowa
• wojna koreańska
• rywalizacja militarna i kosmiczna
• rewolucja i kryzys kubański
• operacja Gladio
• powstanie radia Wolna Europa
• wojna w Afganistanie
• stan wojenny w Polsce
Nie ulega wątpliwości że ZSRR było największym agresorem w okresie zimnej wojny, przyczyniło się do wielu konfliktów i rozpadów na świecie. Musimy mówić o tym głośno i zdawać sobie sprawę z napięcia które będzie istniało dopóki system sowiecki nie ulegnie radykalnym przemianom a następnie nie załamie się.
Zimna wojna obejmuje okres ponad 45 lat i wiele wydarzeń zmieniających losy świata. Sytuacja geopolityczna, ekonomiczna i dyplomatyczna zmieniła się w wielu krajach na świecie, pochłonęła wiele istnień ale zrodziła też przyjaźnie i sojusze trwające do dziś!
